فورجینگ؛ کاران غیرمتخصص یا قاتلان پنهان در زلزله؟
ایمنی سازهها در برابر زلزله، یکی از بنیادیترین الزامات ساختوساز در کشورهای لرزهخیز همچون ایران است. هر فناوری که نقش مستقیم در استحکام سازه دارد، تنها در صورتی میتواند مؤثر باشد که با تجهیزات استاندارد، اپراتورهای متخصص و نظام نظارتی دقیق همراه شود. فرایند جوشکاری فورجینگ سر به سر میلگرد (جوشکاری فشاری گازی) نیز از همین دسته فناوریهاست؛ روشی که دهههاست ستون ایمنی سازههای ضد زلزله ژاپنی را تشکیل داده اما در صورت استفاده نادرست، میتواند خود به عاملی برای تخریب و فاجعه در ایران بدل شود.
تولد فورجینگ در جهان؛ گامی برای نجات جان انسانها
تکنولوژی جوشکاری فورجینگ سر به سر میلگرد نخستینبار در سال ۱۹۵۱ در ژاپن توسعه یافت. هدف اصلی آن، ایجاد اتصال همجنس و بسیار مقاوم میان میلگردها بدون کاهش سطح مقطع و بدون تنشهای متمرکز بود؛ اتصالی که در برابر نیروهای دینامیک زلزله عملکردی مثالزدنی داشت.
ژاپن که بهخاطر زلزلههای شدید، همواره پیشرو در فناوریهای مقاومسازی بوده است، فورجینگ را به سرعت وارد صنعت ساختمان کرد و استانداردهای سختگیرانهای برای تجهیزات، روش اجرا و اپراتورهای این کار تدوین نمود. نتیجه این رویکرد، افزایش چشمگیر دوام سازهها و کاهش خسارات جانی در زلزلههای بزرگ دهههای بعد بود.
ورود فورجینگ به ایران؛ مسیر دشوار یک فناوری مهم
در ایران، ورود این فناوری به صنعت ساختمان با زحمات و پیگیریهای مهندس امیرقاسمی در سال ۱۳۸۷ آغاز شد. ایشان با توجه به تحصیلات تخصصی در زمینه مهندسی جوشکاری و سابقه طولانی در پروژههای عظیم نفت، گاز، پتروشیمی و عمرانی، اهمیت دقت و سلامت دستگاهها در فرایندهای جوشکاری و تخصص داشتن اپراتورهای جوشکاری را بهخوبی میدانست.
مسیر قانونیسازی و استانداردسازی این فناوری در ایران ، مسیری ساده نبود. اما سرانجام پس از طی مراحل طولانی و زمانبر و هزینه بر، فناوری فورجینگ موفق به کسب:
- تاییدیه مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن
- تأییدیه سازمان نظام مهندسی ساختمان
- تدوین استاندارد ملی ایران
شد و بهصورت رسمی و قانونی وارد صنعت ساختوساز کشور گردید.
چرا آموزش و مهارت اپراتور در فورجینگ اهمیت حیاتی دارد؟
فورجینگ تنها یک «دستگاه» نیست؛ بلکه یک فرایند حساس متکی بر دانش و تخصص اپراتور است. کوچکترین خطا در:
- تنظیمات دستگاه پمپ و اره برش
- ثابت بودن فشار هیدرولیک حین فرایند
- سرویس و اورهال سالانه تجهیزات
- آمادهسازی میلگردها قبل از جوشکاری
- رعایت طول شعله حین کار و مراحل جوشکاری
میتواند کیفیت اتصال را بهشدت کاهش دهد. یک جوش معیوب، در هنگام زلزله همانند یک «نقطه شکست» عمل میکند.
از همین رو، مهندس امیرقاسمی از همان ابتدا نسبت به استفاده از دستگاههای کپیشده ایرانی، فاقد استاندارد یا چینی کمکیفیت هشدار داد. ایشان با تکیه بر یافتههای علمی و تجربی میدانست که:
«فورجینگ بدون تجهیزات استاندارد و بدون اپراتور متخصص، بهجای افزایش مقاومت، خود میتواند به تهدیدی برای سازه تبدیل شود»
تأسیس اولین آموزشگاه فنی و حرفه ای تخصصی فورجینگ در ایران
با افزایش استفاده از این فناوری، نیاز به آموزش رسمی و اصولی احساس شد. از سال ۱۳۹۱ دورههای آموزشی تخصصی برای اپراتورهای فورجینگ برگزار شد و نهایتاً در سال ۱۴۰۰ نخستین آموزشگاه فنیوحرفهای تخصصی فورجینگ در ایران تأسیس گردید. این اقدام نقطه عطفی برای ارتقای کیفیت اجرا و تربیت نیروی متخصص فورجینگ کار مورد نیاز در ایران بود
چالشهای اخیر؛ بیتوجهی به نظارت و رشد فورجینگکاران غیرمتخصص
در سالهای اخیر، صنعت ساختمان با چالشی جدی روبهرو شده است. بهگفته کارشناسان فعال در حوزه صنعت ساختمان و گزارشهای رسیده از پروژهها، موارد زیر مشاهده میشود:
- افزایش بهکارگیری دستگاههای کپیشده و فاقد استاندارد ایرانی
- استفاده از تجهیزات فرسوده یا غیرکالیبره قدیمی و خراب
- دریافت آموزشهای ناکامل از مراکز غیرتخصصی آموزشی
- عدم نظارت کافی سازمان نظام مهندسی بر اصالت گواهیها و کالیبراسیون دستگاهها
نتیجه این روند، بروز اتصالات معیوب در برخی پروژههاست؛ اتصالاتی که هنگام بازرسی از پروژه های فورجینگ شده، ناچار به برش و اصلاح میشوند و هزینه و زمان پروژه را افزایش میدهند و درصورت عدم نظارت کافی در آینده فاجعه ساز خواهد شد.
یکی از چندین نمونه گزارششده، عملکرد فردی بود که بدون گواهی معتبر و با دستگاههای معیوب و غیر کالیبره اقدام به اجرای جوش فورجینگ کرده بود و جوشهای نامبرده توسط بازرسان انجمن صنفی فورجینگ رد، بریده و پروژه متوقف شد. این موارد نشان میدهد که خطر اصلی نه در فناوری، بلکه در اجرای غیرتخصصی آن است.
راهکار چیست؟
برای جلوگیری از بروز فاجعه در سازهها—بهویژه در کشور لرزهخیری مانند ایران—لازم است نهادهای مسئول اقداماتی فوری و جدی در همکاری با انجمن صنفی جوشکاران فورجینگ سر به سر میلگرد تهران انجام دهند.
پیشنهادهای کلیدی:
الزام گواهی کالیبراسیون معتبر برای تمام دستگاههای فورجینگ
این گواهی به خاطر تخصصی بودن و نیاز به داشتن شناخت کافی و لازم از انواع دستگاهها باید زیر نظر انجمن صنفی فورجینگکاران تهران صادر و سالانه کنترل شود
نظارت سازمان نظام مهندسی بر مراکز آموزشی
گواهی اپراتور باید تنها در صورت گذراندن آموزشهای حرفهای و تاییدشده معتبر در آموزشگاههای مورد تایید انجمن صنفی تلقی شود.
نمونه گواهینامه های صادر شده در مراکز دولتی فنی و حرفه ای مشاهده شده که به خاطر آموزش های اشتباه و ناقص مدرسین این مراکز اپراتور بسیار بی کیفیت و فاجعه بار در پروژه کار میکرده است.
ممنوعیت استفاده از دستگاههای کپیشده، غیر استاندارد یا فاقد تأییدیه فنی
کیفیت تجهیزات مستقیماً به کیفیت جوشها بستگی دارد. دستگاههای قدیمی و فرسوده میبایست از سیستم کاری حذف گردند.
ایجاد سامانه ملی ثبت اپراتورها و تجهیزات
برای اینکه هویت و صلاحیت افراد و دستگاهها در پروژهها به صورت آنلاین و به روز قابل ردیابی و مشاهده و استعلام باشد میتوان از سایت رسمی انجمن صنفی استفاده کرد.
جمعبندی
فورجینگ فناوری ارزشمندی است که میتواند بهطور مؤثر مقاومت سازههای کشور را در برابر زلزله افزایش دهد؛ اما فقط زمانی که با تجهیزات استاندارد و کالیبره و اپراتورهای متخصص اجرا شود. تجربه ژاپن نشان میدهد که فناوری بهتنهایی کافی نیست؛ این نظام سختگیرانه نظارت و آموزش است که جان انسانها را نجات میدهد.
اگر امروز جلوی «فورجینگکاران غیرمتخصص» گرفته نشود، فردا ممکن است در لحظه وقوع زلزله، همین جوشهای معیوب به نقاط شکست سازه و فورجینگ کاران به قاتلان تبدیل شوند.
این یک هشدار است؛ هشدار برای حفظ جان مردم
طراحی سایت و سئو : ایران طراح